Narodziny królowej
Jadwiga Andegaweńska przyszła na świat 18 lutego 1374 r., jako trzecia córka króla węgierskiego króla Ludwika i Elżbiety, księżnej bośniackiej. Data urodzin przyszłej królowej nie została odnotowana w źródłach i może być ustalona jedynie na podstawie danych pośrednich. Dawniejsza historiografia za datę narodzin Jadwigi uznawała rok 1371, opierając się na błędnym przekazie Jana Długosza. W XX w. historycy ustalili, że w roku 1371 przyszła na świat starsza siostra Jadwigi Maria Andegaweńska, a ostatnie dziecko Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki urodziło się pod koniec roku 1373 albo na początku roku 1374. Prawdopodobnym miejscem narodzin królowej Jadwigi był zamek wyszehradzki lub budziński.
Jadwiga Andegaweńska
Z Bożej łaski królowa Polski, pani
i dziedziczka ziem krakowskiej,
sandomierskiej, sieradzkiej,
łęczyckiej, kujawskiej i pomorskiej
Imiona
Królewna Jadwiga otrzymała imię chrzestne na cześć księżnej wrocławskiej Jadwigi Śląskiej, kanonizowanej w 1267, której kult wówczas się rozwijał lub po księżnej kaliskiej i królowej Polski Jadwidze, żonie Władysława Łokietka, swej prababce. W dokumentach z epoki imię Jadwigi zapisywano jako Adviga, Hedviga (Heduiga), Hedvigis (Hedwigis, Heduigis), Hedwig. Być może Jadwiga Andegaweńska nosiła również drugie, słowiańskie imię Draga, pod którym występuje w zadarskiej kronice Pawła Pavlovicia. Pierwsze, chrzestne imię Jadwiga mogła otrzymać zgodnie z życzeniem babki Elżbiety Łokietkówny, a drugie nadałaby jej matka. Młodej królewnie zapewniono staranne wykształcenie - władała poza węgierskim i polskim, jeszcze językiem łacińskim, włoskim i niemieckim. Czteroletnia Jadwiga była zaręczona z ośmioletnim Wilhelmem Habsburgiem. Nie był to jednak kontrakt nierozerwalny. Podpisano zobowiązanie, że strona, która zerwałaby zaręczyny, wypłaci drugiej stronie 200 000 florenów w złocie.
Pieczęć herbowa królowej Jadwigi z tytulaturą hedwigis dei gra[...] Regina Polonie
Rządy Elżbiety Bośniaczki w Polsce
Od 1370 r. rządy regencyjne w Polsce sprawowała babka Jadwigi, królowa Elżbieta Łokietkówna, matka króla Ludwika. W związku z tym, że rodzice królewny mieli tylko córki to one właśnie stały się dziedziczkami królestw Ludwika. W Polsce sytuacja była pod tym względem bardzo trudna. W umowach zawartych wcześniej z Kazimierzem III Wielkim, poprzednim królem Polski i młodszym bratem Elżbiety Łokietkówny, wyraźnie napisano, że po Ludwiku tron polski mogą dziedziczyć tylko jego synowie, bracia lub bratankowie. Kobiety nie były brane pod uwagę. Głównym zadaniem Łokietkówny było więc zapewnienie sukcesji wnuczkom w Polsce.
Elżbieta Bośniaczka z córkami na relikwiarzu ufundowanym przez nią dla kościoła św. Symeona w Zadarze, ok. 1380 r.
W owym czasie istniały w Polsce trzy stronnictwa polityczne. Na czele zwolenników Andegawenów stali Dobiesław i jego syn Zawisza z Kurozwęk. Zgadzało się ono z tym, aby po śmierci Ludwika tron polski dziedziczyły jego córki. Drugie, neutralne, opowiadało się za ścisłą realizacją umów zawartych z Kazimierzem Wielkim. Polska korona miała być dziedziczona tylko przez męskich potomków Elżbiety Łokietkówny. W razie ich wymarcia królem Polski miał być Kaźko słupski, lub któryś z Piastów mazowieckich. Na czele tego ugrupowania stali biskupi. Trzecie stronnictwo, najsilniejsze w Wielkopolsce, było zdecydowanie wrogie Andegawenom i gotowe poprzeć każdego innego kandydata Elżbieta. musiała przekonać do swej sprawy neutralnych. Ludwik i Elżbieta wykorzystali niezadowolenie z wprowadzenia podatku poradlnego, aby uzyskać zgodę na sukcesję tronu polskiego przez jedną z jego córek. W negocjacjach dotyczących tej sprawy zasadniczą rolę odgrywała królowa-regentka.
Zjazdy w Koszycach
Andegawenowie zwoływali do Koszyc (ulubionej siedziby Elżbiety) kilka zjazdów. Pierwszy z nich, wczesną jesienią 1373 r., nie przyniósł żadnych rezultatów. Za projektami dworu opowiedziało się tylko miasto Poznań. Następny zjazd miał miejsce w 1374 r. To w jego trakcie zawarto niesłychanie ważne porozumienia. 17 września 1374 r. Ludwik wydał przywilej koszycki. Poddani uznali prawa dziedziczne królewien, a Ludwik bardzo obniżył poradlne szlachcie do 2 groszy z łana oraz zobowiązał się w imieniu swoim i swoich następców nie nakładać żadnych nowych podatków bezpośrednich bez zgody samych zainteresowanych. Oprócz tego szlachta uzyskała następujące przywileje: zwolnienie od obowiązku budowy i naprawy zamków (z wyłączeniem sytuacji, gdy odbudowy wymagałyby umocnienia pograniczne, zagrożone wojną, lub gdy na budowę nowego zamku wyraziłaby zgodę cała szlachta), urzędy tylko dla Polaków, żołd dla szlachty za służbę wojskową poza granicami kraju (w przypadku dostania się szlachty do niewoli w czasie wyprawy zagranicznej, król refundował koszty wykupu szlachty z niewoli), zwolnienie szlachty z obowiązku utrzymywania dworu królewskiego w czasie jego podróży po kraju i zwolnienie z budowy miast i mostów.
Pakt koszycki był przywilejem generalnym, czyli rozciągał się na cały kraj i odnosił się tylko do szlachty (nie obejmował chłopów, mieszczan oraz duchowieństwa, które później otrzymało od Ludwika osobne przywileje). Złożono wtedy hołd najstarszej z sióstr - Katarzynie Andegaweńskiej. Zmarła ona w końcu 1378 r. Po jej śmierci zebrano się ponownie w sierpniu 1379 r. i uznano, że następczynią tronu polskiego będzie młodsza z królewien, Maria. Zezwolono też by Ludwik, jego żona lub matka mogli przenieść prawa starszej siostry Marii na młodszą, Jadwigę. Śmierć Ludwika Węgierskiego w 1382 r. przekreśliła te plany. Koncepcja oddania korony polskiej Jadwidze powstała dopiero wtedy, gdy po śmierci Ludwika panowie małopolscy nie zgodzili się ani na kontynuację unii personalnej z Węgrami, ani na regencję Zygmunta Luksemburskiego - męża Marii, siostry Jadwigi.
Przyjazd Jadwigi do Polski
W 1384 r. Jadwiga przybyła do Polski, przekraczając granicę na Przełęczy Dukielskiej w Karpatach. Po przybyciu do Krakowa Jadwiga zamieszkała na zamku królewskim na Wawelu. Oto co pisze w swej Kronice Jan Długosz: "Zaprawdę nadzwyczajnym widowiskiem był ów wjazd niedorosłego dziewczęcia, samego bez matki, otoczonego tylko wspaniałym dworem, wiedzionego przez sędziwe duchowieństwo, urzędników poważnych (...) Kraj w Jadwidze, w "młodym królu" swym, w dziewicy zachwycającej pięknością której sam wiek dodawał uroku widział zbawcę i zesłańca bożego."
Jan Długosz
Koronacja
Jadwiga została ukoronowana na króla Polski 16 października 1384 r. w Krakowie. Koronacji dokonał arcybiskup gnieźnieński Bodzanta, koronując ją na Króla Polski. Od razu po koronacji wszystkie dokumenty państwowe zaczęto wystawiać w imieniu nowego monarchy - jedenastoletniej Jadwigi. We wszystkich podejmowanych przez młodą królową działaniach wysuwa się na czoło jej osobowość, jej cechy charakteru: "Okazywała rozsadek i dojrzałość mimo młodego wieku, cokolwiek mówiła, albo czyniła, wykazywało jakby sędziwego wieku powagę".
Sprawa Wilhelma Habsburskiego
Tymczasem kandydaturę Wilhelma Habsburga na męża Jadwigi usilnie popierał Władysław Opolczyk, który nawet opanował 24 sierpnia 1385 zamek wawelski, przygotowując dopełnienie ceremonii małżeństwa. Panowie krakowscy mieli jednak wobec niej zupełnie inne plany, chcąc związać Polskę z Litwą, ofiarowali polską koronę wielkiemu księciu litewskiemu Jagielle, który miał przyjąć chrzest wraz ze swoim państwem (unia w Krewie 14 sierpnia 1385). Kasztelan krakowski Dobiesław Kurozwęcki przepędził austriackiego pretendenta z zamku. Jan Długosz utrzymuje, że zrozpaczona młodziutka królowa, próbowała wówczas wyrąbać toporem bramę wawelską, by uciec z miłością swojego życia na Śląsk(powstrzymać miał ją podskarbi wielki koronny Dymitr z Goraja), jednakże harmonijny związek, jaki stworzyła z Jagiełłą, świadczy o innej motywacji jej postępowania niż uczucie do Habsburga.
Wilhelm wcześniej nie myślał bynajmniej rezygnować z nadziei na uzyskanie polskiego tronu przy boku Jadwigi. Powoływał się na prawo małżeńskie przy poparciu Władysława Opolczyka, namiestnika Rusi Halickiej z nadania Węgier. Ten ostatni 24 sierpnia 1385 r. opanował zamek wawelski, dzięki czemu Wilhelm zdołał wejść do Krakowa. Nie wpuszczono go jednak Wilhelm Habsburg na zamek, gdzie mieszkała Jadwiga, ale pozostał w jego pobliżu, w domu Gniewosza z Dalewic, zaufanego rycerza Opolczyka. Młodzi widywali się codziennie przez dwa tygodnie w towarzystwie osób najbliższych w klasztorze franciszkanów. Kiedy jednak matrymonialne pertraktacje z Jagiełłą były już bliskie finalizacji, zmuszono Wilhelma do opuszczenia Polski. Jego wydalenie przeżyła bardzo silnie. Wilhelm do momentu śmierci Jadwigi (17 lipca 1399) nie związał się z żadną inną kobietą, a po tym wydarzeniu ożenił się 1401 r. z Joanną, przyszłą królową Neapolu, córką Karola III z Durazzo. Małżeństwo było bezdzietne.
Władysław Jagiełło
W styczniu 1385 r. pojawiło się na Wawelu poselstwo litewskie. Wielki książę Jagiełło w zamian za rękę Jadwigi był gotów przyjąć wraz ze wszystkimi poddanymi chrześcijaństwo i wcielić swe ziemie do Polski. 18 lutego 1386 r. zawarte zostano małżeństwo Jagiełły z Jadwigą, a 4 marca Jagiełło został koronowany na Króla Polski. Małżeństwo to i będąca jego następstwem unia były ogromnie ważnymi wydarzeniami - zmieniły cały układ sił w Środkowej i Wschodniej Europie. Poślubiając Władysława Jagiełłę, wielkiego księcia litewskiego przyczyniła się do chrystianizacji Litwy.
Historycy wielokrotnie spekulowali na temat relacji pomiędzy Jadwigą i jej mężem, Władysławem II Jagiełłą. Dominuje przekonanie, iż Jadwiga była w tym politycznym związku nieszczęśliwa, ze względu na różnicę
Władysław Jagiełło
Według odmiennej koncepcji zaprezentowanej ostatnio Jagiełło był dla Jadwigi raczej postacią ojcowską, a ich współżycie mogło mieć stosunkowo harmonijny charakter. Do dziś nie ustalona jaka była różnica wieku między nowożeńcami. Dawna literatura twierdziła, że było to 20 lat. W latach 90. upowszechniła się koncepcja skracająca ten okres do 10 lat, ale już autor najnowszej biografii Polska i Litwa w latach 1386 - 1434
Jadwigi (Jarosław Nikodem) ponownie pisze o niemal dwudziestoletniej różnicy wieku.
Jadwiga na Rusi Czerwonej
Na wiosnę 1387 Jadwiga stanęła na czele wyprawy rycerstwa polskiego, której celem była rewindykacja zajętej przez Węgrów Rusi Czerwonej. Faktycznym wodzem wyprawy był Spytko z Melsztyna. W układzie polsko-węgierskim z 1350 r. postanowiono, że jeśli po Kazimierzu Wielkim tron polski odziedziczy ojciec Jadwigi, Ruś pozostanie przy Polsce. Jeśli Kazimierz doczeka się legalnego syna to Węgry będą mogły wykupić te ziemie. Ludwik nie dotrzymał słowa i włączył Ruś do Węgier. Rządy namiestnicze powierzał zwolennikom Węgier. Nie pytał przy tym o zgodę panów polskich. Jadwiga, jako władczyni Polski, miała więc wszelkie prawa do odebrania Rusi swej starszej siostrze. Władysław Opolczyk wezwał bojarów ruskich do oporu. Bez skutku. Garnizony andegaweńskie bez walki poddawały się młodszej córce Ludwika Wielkiego. 18 lutego 1387 r. władczyni wydała w Jarosławiu dokument, w którym zobowiązywała się do tego, że nie dopuści w przyszłości do oddzielenia Rusi od Królestwa Polskiego. 8 marca 1387 r. Andegawenka wjechała do Lwowa. Potwierdziła przywileje dla tego miasta, gwarantując mu prawo składu. Ruś Halicka wróciła do Polski. Królowa powróciła do Krakowa w kwietniu 1387 r. Jej wyprawa na Ruś zepsuła stosunki polsko-węgierskie. Jadwiga musiała je poprawiać podczas kilkakrotnych spotkań z Marią i Zygmuntem.
Królowa a sprawa krzyżacka
W 1397 w Inowrocławiu odbyła zjazd z wielkim mistrzem krzyżackim Konradem von Jungingenem w celu wynegocjowania powrotu do korony ziemi dobrzyńskiej.
Krzyżacy szczególnie wrogo odnosili się do unii polsko-litewskiej. Popierali separatystów na Litwie i podważali ważność małżeństwa Jadwigi i Jagiełły. Chrystianizacja Litwy podważała sens istnienia Państwa Krzyżackiego nad Bałtykiem. Jadwiga zawsze szukała pokojowych rozwiązań. Od 1389 r.
Jadwiga i Jagiełło w rozmowie a konturem krzyżackim korespondowała z wielkim mistrzem oraz podejmowała rozmowy z nim i jego wysłannikami. Poruszała ważne polityczne kwestie, wykazując przy tym dojrzałość i nieustępliwość wobec żądań krzyżackich. W latach 1390 i 1391 wysyłała posłów do wielkiego mistrza Konrada Wallenroda chcąc ograniczyć wyprawy krzyżackie na Żmudź. Potem rozpoczęły się kolejne kłopoty spowodowane przez Władysława Opolczyka. 7 maja 1391 r. przekazał on Krzyżakom Złotoryję, a 28 lipca 1392 r. zastawił im ziemię dobrzyńską. W dniach 11-19 czerwca 1397 r. królowa spotkała się w tej sprawie we Włocławku z wielkim mistrzem krzyżackim Konradem von Jungingenem. Zjazd ten trwał ponad tydzień i zakończył się fiaskiem. Konrad twierdził, że ziemia dobrzyńska jest zastawem, który może być zwrócony tylko poprzedniemu właścicielowi. Andegawenka zaproponowała następne spotkanie w przyszłym roku w Toruniu. Nie doszło do niego z winy Krzyżaków. Konrad nie stawił się, mimo, że polska monarchini czekała na niego. Królowa oświadczyła w maju 1398 r. komturowi Janowi de Seyn, że tylko "dopóki ja żyję, powstrzymuję wojnę". Starała się zmontować sojusz anty - Opolczykowski złożony z życzliwych Polsce książąt śląskich.
Działalność w Polsce
Królowa Jadwiga na swoim dworze skupiła elitę intelektualną Polski (Piotr Wysz, Mateusz z Krakowa, Hieronim z Pragi). Zleciła pierwsze w naszej historii tłumaczenie Księgi Psalmów na język polski (zachował się po dziś dzień egzemplarz tego dzieła znany jako Psałterz floriański).Fundowała wiele nowych kościołów oraz uposażała już istniejące klasztory. Opiekowała się szpitalami. W 1397 założyła bursę dla polskich i litewskich studentów przy Uniwersytecie Karola w Pradze. W tym też roku uzyskała zgodę papieża na utworzenie fakultetu teologii na Akademii Krakowskiej.
W latach 90-tych Jadwiga miała szerszy udział w rządzeniu krajem. Stawała się coraz bardziej popularna, rozumiała tajniki polityki, ujawniając wielką przenikliwość zwłaszcza w sprawach krzyżackich i litewsko-ruskich. W swej działalności wewnątrz państwa coraz większą opieką otaczała kościoły. Była pierwszym polskim monarchą, który odwiedził Jasną Górę. Nakładem Jadwigi zbudowano kościół Najświętszej Marii Panny, hojnie wyposażyła kościół Mariacki w Krakowie i założyła na Kleparzu zakon św. Benedykta, była dobroczyńcą innych klasztorów. W Katedrze Wawelskiej ufundowała ołtarz Wniebowzięcia. Patronowała tłumaczeniu na język polski Pisma świętego i wielu dzieł ojców kościoła: "Rzecz wątpliwa, czy królowa przybywając do kraju cokolwiek umiała po polsku, ale to pewne, że ten język wkrótce sobie przyswoiła, że wiele ksiąg pobożnych tłumaczyć kazała i, że za jej czasów na Wawelu po raz pierwszy dało się słyszeć publicznie polskie Sowo Boże. Ręką jej szyte ozdoby do kościołów, liczne dla nich ofiary, dowodzą pobożności wielkiej (...)".
Na dworze papieskim w Rzymie podjęła starania o odnowienie działalności Akademii Krakowskiej. W 1397 r. uzyskała pozwolenie papieża, aby otworzyć wydziału teologii tna Uniwersytecie Krakowskim. W swoim testamencie zapisała uniwersytetowi ogromne sumy (10 kg złota, osobiste klejnoty, dzięki którym wznowił on swoją działalność w 1400 r.
Uniwersytet Jagielloński
Odnowiony uniwersytet służył podniesieniu kultury umysłowej w Polsce. Stał się ogniskiem promieniującym wielką humanistyczną wiedzą. Wykształcił wielu wybitnych Polaków, takich jak Mikołaj Kopernik, Jan Kochanowski, Paweł Włodkowic, Andrzej Frycz Modrzewski, Marcin Król z Żurawicy, Jakub Parkoszowic, Stanisław ze Skalbmierza. Królowa Jadwiga fundowała i otaczała opieką szpitale, będące w średniowieczu raczej instytucjami opieki społecznej niż służby zdrowia. Stanowiły one przytułek dla ludzi chorych, starychi pozbawionych Założenie Szkoły Głównej przeniesieniem do Krakowa ugruntowane. R.P. 1361-1399-1400 środków do życia. Królowa przyczynia się do założenia dwóch szpitali miejskich: w Sączu i Bieczu, ponadto pomagała materialnie szpitalowi klasztornemu w Sandomierzu.
Elżbieta – Bonifacja
Po ponad 12 latach bezdzietnego małżeństwa Jadwigi i Jagiełły królowa zaszła w ciążę. Z okazji spodziewanych narodzin dziecka pary królewskiej brat stryjeczny przyszłego ojca, Witold, w imieniu własnym i małżonki Anny, przysłał na dwór krakowski kosztowne prezenty. Wśród nich znajdowała się kołyska ze srebra. Miasto Kraków przekazało królowej prezent w postaci 200 grzywien i złoty łańcuch wartości 25 grzywien. Wyznaczono również po 4 grzywny dla przyszłych mamek dziecka oraz 4 grzywny dla posłańca, który przyniesie radzie miejskiej wieść o narodzinach dziecka.
22 czerwca 1399 r. urodziło się jedyne dziecko Jadwigi i Jagiełły, Elżbieta Bonifacja. Swoje pierwsze imię odziedziczyła po babce macierzystej Elżbiecie Bośniaczce, a drugie otrzymała na cześć papieża Bonifacego IX, który w liście z 5 maja 1399 r. zgodził się być ojciem chrzestnym dziecka. Papież jako Obraz przedstawiający Jadwigę z córką swojego zastępcę wyznaczył Wojciecha Jastrzębca, wyrażając przy tym życzenie, aby dziecko nazwano Bonifacym lub Bonifacją. Obrzędu chrztu królewny polskiej i księżniczki litewskiej miał dokonać Piotr Wysz.
Dziewczynka jednak zmarła 13 lipca 1399 r. Próby ukrycia tego faktu przed Jadwigą zakończyły się niepowodzeniem. Królowa Jadwiga zmarła 17 lipca 1399 r. w godzinach popołudniowych na gorączkę połogową. Na łożu śmierci oznajmiła wszystkim, iż życzy sobie, by Jagiełło zachował tron polski i poślubił Annę Cyllejską, wnuczkę Kazimierza Wielkiego. Miało to wzmocnić jego pozycję, jako króla Polski.
Nagrobek Jadwigi Andegaweńskiej w Katedrze na Wawelu
Na mocy testamentu królowej Jadwigi, którego wykonawcami byli ochmistrz królowej, kasztelan krakowski Jan Tęczyński oraz biskup krakowski Piotr Wysz, Elżbieta Bonifacja miała być pochowana wraz z matką w jednym grobie. Wspólny pogrzeb królewny i królowej odbył się 19 lipca 1399 r. w katedrze wawelskiej.
Jadwiga w pamięci potomnych
Jadwiga Andegaweńska była kobietą dobrze wykształconą, o różnorodnych zainteresowaniach. W polskiej tradycji historycznej zajmuje poczesne miejsce jako jedyna kobieta - król na tronie polskim i jako władczyni dobrze zasłużona dla kraju, który nie był jej właściwą ojczyzną, chociaż i po ojcu i po matce spokrewniona była z polskimi Piastami. Starała się o rozwój kultury narodowej. Dzięki niej powstał Wydział Teologiczny, na odnowionym Uniwersytecie Krakowskim. Realizowała w swoim życiu słowo psalmisty: Tobie służyć, to znaczy królować. Troszczyła się o byt swoich poddanych , szanując godność także tych najbiedniejszych mieszkańców Królestwa Polskiego. Ilustruje to epizod, jaki miał miejsce w czasie jednej z podróży królowej po kraju. Kiedy żołnierze królewscy zniszczyli chłopskie zagrody, Jadwiga nie zadowoliła się wiadomością o zapłaceniu szkód wyrządzonych wieśniakom, lecz zapytała z dumą i wyrzutem: "A któż im łzy powróci?". Mimo oficjalnej deklaracji Kościoła postać królowej Jadwigi była przez następne stulecia otoczona czcią należną osobom kanonizowanym. Papież Jan Paweł II ogłosił dekret o jej kulcie w katedrze wawelskiej w czasie swej pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny. Dnia 8 czerwca 1997 r. w czasie wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II w Polsce, na Boniach w Krakowie Królowa Polski Jadwiga Andegaweńska została ogłoszona świętą.
Święta Jadwiga Patronką szkoły
Wspomniane wyżej zasługi sprawiły, że społeczność Szkoły Podstawowej w Lisiej Górze wybrała królową Jadwigę na swoją patronkę. Ufundowano sztandar z wizerunkiem Świętej, w budynku szkoły została wmurowana tablica pamiątkowa z rzeźbą królowej Jadwigi. Uczniowie ułożyli pieśń o królowej, która jest hymnem naszej szkoły. Dnia 27 października 2001r. odbyła się uroczystość nadania szkole imienia św. Jadwigi Królowej Polski. Odtąd corocznie, w tym dniu, obchodzimy Święto Patrona, któremu towarzyszą akademie oraz konkursy plastyczne i wiedzy o św. Jadwidze.
HYMN SZKOŁY PODSTAWOWEJ
im. św. JADWIGI KRÓLOWEJ POLSKI W LISIEJ GÓRZE:
Święta Jadwiga, pani wspaniała
Wielką miłością kraj pokochała.
Z marzeń dziewczęcych zrezygnowała
I Życie Polsce oddała.
Ref:
Święta Jadwigo Polski Królowo
Tyś naszej szkoły Chlubą ozdobą.
Imię Twe święte Z dumą nosimy
I o opiekę Cię Wszelką prosimy.
